Privilegija Marije Terezije iz 1769. godine je povelja koju je 6. juna 1769. izdala Marija Terezija, a na osnovu koje je Veliki Bečkerek dobio status trgovišta. Time je bio omogućen ekonomski i politički uspon ovog naselja u narednom periodu. Privilegija se danas čuva u zbirci povelja Istorijskog arhiva Zrenjanin (F.2)[1].
Povod za izdavanje Privilegije
Godinu dana pre izdavanja Privilegije, sin i savladar Marije Terezije Josif II obilazio je Banat kako bi se na licu mesta obavestio o tamošnjim prilikama[2]. U Bečkereku je boravio 10. maja 1768. i tom prilikom je u svoj putnički dnevnik zabeležio samo da je reč o “prilično velikom naselju”[3]. Međutim, u jednom memorandumu koji je neposredno zatim uputio Mariji Tereziji, pisao je:
“Po mom iskustvu, Bečkerek je najzdravije mesto u Banatu. Bečkerečki upravni distrikt je najplodniji. Oko Bečkereka se prostire najpodesnije zemljište za kolonizaciju. Samo naselje je dovoljno veliko. Ne nedostaje ništa drugo, nego da se upravniku sazida kuća, za smeštaj službenih kancelarija i arhive. Budući da Bečkerek leži na Begejskom kanalu, on je u vezi sa Temišvarom i celim svetom. Mnogo njih se doseljava ovde iz Temišvara”.[4].
Rukovodeći se ovim izveštajem i tekućim trendovima kolonizacije, Marija Terezija je iduće godine izdala privilegiju kojom je naselju dodelila status trgovišta.
Unutrašnja obeležja
Privilegija je sastavljena na nemačkom jeziku i gotici. Sadrži petnaest članova kojima se regulišu različiti aspekti gradskog uređenja: stanovništvo se deli na slobodne građane i sustanovnike, propisuju se obaveze i davanja trgovišta, reguliše upotreba pečata, način izbora tržišnog suda (glavnog upravnog organa u mestu) itd.
Tekst Privilegije
Tekst privilegije glasi:
“Mi Marija Terezija po milosti Božjoj rimska carica, udova, kraljica Mađarske, Češke, Dalmacije, Hrvatske, Slavonije itd., nadvojvotkinja Austrije, vojvotkinja Burgundije, velika vojvotkinja Erdelja, kneginja Milana, Mantove, Parme itd., grofica na stepenu vojvotkinje Habsburga, Flandrije, Tirola itd., obudovljena kneginja Lotaringije i Bara, velika kneginja Toskane itd.
Priznajemo javno ovim pismom i objavljujemo svakome da opštinu mesta Veliki Bečkerek u našoj Tamiškoj županiji najmilostivije uzdižemo na stepen grada, što je to mesto najponiznije umolilo da mu se dodeli privilegium. Povodom ove najponiznije molbe i povodom preporuke naše Banatske zemaljske administracije putem ministarske deputacije kod banke, kao i povodom najponiznije sačinjenog ugovora sa bankom, najblagonaklonije smo odlučili da mesto Veliki Bečkerek zasada uzdignemo na stepen trgovišta, u najblagonaklonijoj nameri da podižemo rukodelstvo i zanatstvo i u uverenju da će se stanovnici prvenstveno posvetiti ovom proizvođačkom staležu, da će pribaviti još nedostajuće rukodelce i veštake, da će ovome privući svoju decu i da će je dati da se pouče u čitanju, pisanju, računanju kao potrebnim znanjima u zanatliskom i trgovačkom staležu, kao i u izučavanju nemačkog jezika.
A kada vremenom zanatstva i veštine, zajedno sa trgovačkim staležom u ovom trgovištu, budu većma uzdignuti, bićemo u svako doba skloni ovom tržištu dodeliti i prava jednog grada. U ovom najblagonaklonijem uverenju dodeljujemo ovim gorepomenutoj opštini, u čijem sastavu želimo da podrazumemo i Nemce koji se u Velikom Bečkereku već nalaze, kao i one koji će se i ubuduće doseliti, privilegiju sastojeću se iz niženavedenih tačaka i proglašavamo najmilostivije…
Nastavak u sledećem članku.
Više o ovom i stotinu drugih zanimljivoh tekstova iz bogate istorije našeg grada pogledajte na sajtu OVDE
