Zdanje nekadašnje Finansijske palate, danas sedište Narodnog muzeja Zrenjanin oko 1910. godine. U prvom planu se nalazi Mali most sa zgradom gradskog zabavišta. Izdanje Lipota Mangolda. Izvor: Istorijski arhiv Zrenjanin
Napomena: Ovom članku ili jednom njegovom delu je potrebno dorađivanje.
Narodni muzej Zrenjanin je muzejska ustanova zavičajnog tipa kompleksnog karaktera koja svojim radom pokriva područje grada Zrenjanina i Srednjeg Banata. Osnovan je odlukom Municipalnog odbora Torontalske županije 1911. godine. U početku je nosio naziv “Muzej Torontalske županije”, da bi u međuratnom periodu bila izvršena njegova transformacija u gradski muzej Velikog Bečkereka. Godine 2006. dobio je nagradu “Mihailo Valtrović” kao najbolji muzej u Republici Srbiji[1]. Danas ima preko 33 000 muzejskih predmeta, pet stručnih odeljenja i preko pedeset zaposlenih. Nalazi se u Zrenjaninu, u Subotićevoj ulici br. 1. Direktor muzeja je Jelena Gvozdenac Martinov.
Istorija
Osnivanje muzeja. Rad do 1918. godine
Početkom HH veka, Kulturno udruženje Torontalske županije i grupa intelektualaca Velikog Bečkereka dali su podsticaj za osnivanje Muzeja Torontalske županije. Na skupštini Kulturnog udruženja Torontalske županije održanoj 3. februara 1903. godine, doneta je odluka o radu na osnivanju županijskog muzeja i formirana Komisija čiji je glavni zadatak bio da ovu ideju sprovede u delo. U njen sastav ušli su: veliki župan Torontalske županije Lajoš Delimanić (kao predsednik Komisije), dr Lajoš Brajer (publicista i novinar), Jožef Balaši (direktor velikobečkerečke gimnazije), Ferenc Sabo (školski inspektor), dr Ferenc Štašik (javni beležnik), Lajoš Knjaško (direktor Trgovačke akademije), Antal Štrajtman, Nandor Jesenski i Jožef Salai[2]. Tokom 1903. i naredne, 1904. godine, Kulturno udruženje Torontalske županije radilo je na prikupljanju eksponata i pronalaženju adekvatnog prostora za smeštaj muzealija, u saradnji sa građanstvom, vlastima Torontalske županije, ali i centralnim državnim vlastima u Budimpešti[3]. Prikupljen je veliki broj eksponata koji su privremeno bili smešteni u četiri prostorije u Mersijevoj ulici (današnja ulica Stevice Jovanovića)[4]. Municipalni odbor Torontalske županije doneo je na sednici održanoj 15. maja 1911. godine zvaničnu odluku o osnivanju Muzeja i prikupljanju novčanih sredstava za tu svrhu[5]. Prikupljene muzealije prvobitno su bile smeštene u jednoj županijskoj zgradi u Mersijevoj ulici (današnja ulica Stevice Jovanovića)[6], da bi kasnije bile prebačene u četiri prostorije Županijske palate[7]. Muzej je radio i za vreme rata, ali poslednje dve ratne godine (1917-1918) njegovog rada su slabo dokumentovane.
Međuratni period
Razvoj muzejske ustanove u Velikom Bečkereku/Petrovgradu tokom međuratnog perioda (1918-1941) bio je obeležen stalnim nedostatkom materijalnih sredstava i višestrukim seobama muzejske zbirke sa jednog na drugo mesto, do te mere da je danas teško utvrditi gde se sve ona nalazila. Usled ovih problema, Muzej je bio zatvoren za javnost, a njegova kolekcija opstala je prvenstveno zahvaljujući prilježnosti nekolicine društveno odgovornih gradskih činovnika – Timotija Time Rajića, Bogoljuba Aleksića i Aleksandra Sekulića. Oni su sredinom tridesetih godina, u dosta teškim uslovima i materijalnoj oskudici, otpočeli rad na oživljavanju muzeja i prikupljanju artefakata za zbirke, ali do trajne stabilizacije prilika u radu muzeja nije došlo. Izbijanje Drugog svetskog rata preseklo je sve akcije delovanja na tom polju.
Spisak muzealija iz 1919. godine
Nedugo po završetku rata, nove vlasti zatekle su muzejsku zbirku u prostorijama bivše Županijske palate. Po nalogu podžupana Torontalske županije Koste Jankovića, 20. i 21. oktobra 1919. godine izvršen je popis starina koje su se tada nalazile u Muzeju. Ove muzealije predate su na staranje Bogoljubu Aleksiću, bivšem županijskom arhivaru i tada aktuelnom nastavniku velikobečkerečke Srpske gimnazije. Inventar je rađen po sobama u kojima su predmeti bili smešteni (ukupno četiri), a njegov sadržaj publikovan je u radu Milana Petrova o Muzeju Torontalske županije iz 1968. godine[8].
Seobe muzejskih zbirki
Arhivski dokumenti iz ranog međuratnog perioda koji govore o muzeju u Velikom Bečkereku svedoče o promeni njegove lokacije. Prvobitno smešten u prostorijama nekadašnje Županijske palate, on se nakratko posle rata našao u okviru nekadašnjeg Pijarističkog samostana na uglu Gimnazijske i Skerlićeve ulice. Međutim, nakon što je ovaj objekat 1923. godine postao sedište Apostolske administrature katoličke crkve za Banat, odlučeno je da se prostorije muzeja isprazne kako bi se tu smestili stan i kancelarija apostolskog administratora, te je rešeno je da se muzej izmesti. [9]. U monografiji Zrenjanin iz 1966. godine zabeleženo je da je iz prostorija Pijarističkog samostana preseljen u dve gimnazijske dvorane, odakle je uskoro prešao u nove prostorije u bečkerečkoj Kasini [10].
U to vreme, Muzej Torontalske županije nalazio se u nadležnosti županijskih vlasti, tačnije, Torontalsko-tamiške županije sa sedištem u Velikom Bečkereku, koja je oformljena nakon razgraničenja Kraljevine SHS i Rumunije. Godine 1924. Županija je na molbu grada ustupila muzejsku zbirku Velikom Bečkereku, uz obavezu da grad u roku od šest meseci za nju pronađe adekvatan smeštaj; u suprotnom, ustupanje bi bilo opozvano [11]. Inicijator ove akcije predaje muzeja gradu i njegove de facto transformacije u gradski muzej Velikog Bečkereka bio je ondašnji podžupan, a kasnije ban Dunavske banovine Svetislav Rajić.
Naredni podatak o lokaciji muzeja potiče iz 1928. godine, kada se njegova postavka spominje u “sali iza pozorišta”.
Dalje akcije na planu trajnog smeštaja i organizacije muzejske ustanove vođene su u drugačijim okolnostima, budući da je muzejska delatnost potpala pod nadležnost u međuvremenu formirane Dunavske banovine. Mesni školski odbor obratio se 1935. godine gradskom poglavarstvu molbom “da izdejstvuje kod Kraljevske banske uprave u Novom Sadu odobrenje, da se gradski muzej preseli u bivšu županijsku zgradu, a da se „prostorije u kojima je sada gr. muzej ustupe ženskoj građanskoj školi”. Ženska građanska škola nalazila se do 1934/5. godine u zgradi milosrdnih sestara “De Notr Dam”, da bi 1935/6. prešla u zgradu Karoline Mesinger (današnja OŠ “Sonja Marinković”) [12]. Gradsko poglavarstvo bilo je voljno da ispuni ovu molbu, pa je poslalo dopis Kraljevinskoj banskoj upravi da se u bivšoj zgradi Županije oslobodi 5-6 prostorija za smeštaj muzeja. Izgleda da je Banovina negativno odgovorila na ovaj zahtev, jer je ostalo očuvano pismo u kome se kritikuje izveštaj administratora banovinskih zgrada, uz napomene da u bivšoj zgradi Županije ima dosta prostora koji bi se mogao iskoristiti za smeštaj kako gradskog muzeja, tako i jednog dela arhive. Kako se cela stvar završila, nije poznato [13].
Poslednji napori u međuratnom periodu učinjeni na rešavanju problema muzejskog smeštaja datiraju iz 1940. godine. Tada se u jednom pismu spominje da su „određene prostorije u bivšoj Županijskoj zgradi za sređivanje muzeja“, ali da je ovaj proces preinačen odlukom Dimitrija Kirilovića, upravnika Državne arhive u Novom Sadu i načelnika Prosvetnog odeljenja Dunavske banovine [14]. Čitav posao je išao dosta sporo, budući da se otezalo sa pravljenjem muzejskog inventara i isplatom zaposlenih [15]. Par meseci kasnije, međutim, izgleda da se stvar pomakla sa „mrtve tačke“. Jula meseca iste godine na zgradi narodne škole pored mosta Vuka Karadžića započeti su radovi preuređenja objekta za “Banovinski muzej u Petrovgradu”. Limarski radovi su ustupljeni Henriku Bartu, a električarski preduzeću “K. Reže i sin”. Oba izvođača radova bila su iz Petrovgrada, a za njihovu isplatu Gradsko poglavarstvo obezbedilo je kredit u iznosu od 11 700 dinara u budžetu gradskog rashoda za 1940/41. godinu pod stavkom „Narodna prosveta-Subvencija za održavanje muzeja“ [16]. Međutim, političke okolnosti i izbijanje rata prekinuli su dalje akcije na polju razvoja muzejske delatnosti.
Ceo članak pročitajte OVDE
