Zrenjanin (srp. lat. Zrenjanin, mađ. Zrenyánin, Nagybecskerek, nem. Groß-Betschkerek) je grad u Republici Srbiji, Autonomnoj pokrajini Vojvodini, sedište Srednjobanatskog upravnog okruga. Prema popisu iz 2011. godine, ima 75 743 stanovnika[1], što je za 5,5 hiljada manje nego na prošlom popisu. Grad se prvi put pominje u 14. veku (1333. godine) pod imenom “Bečkerek”[2][3][4][5][6][7]. Tokom istorije nosio je nazive Bečkerek, Veliki Bečkerek, Petrovgrad, a 1946. godine dobio je današnje ime Zrenjanin, u čast narodnog heroja Žarka Zrenjanina Uče.
Ime i raniji nazivi
Sadašnje ime (Zrenjanin) grad je dobio 1946. godine po narodnom heroju Žarku Zrenjaninu Uči. U pisanim izvorima, on se prvi put pominje 1333. godine pod imenom Bečkerek. Poreklo ovog naziva, koje se javlja u više pisanih verzija (već u zavisnosti od jezika izvora: Beche, Becke, Bechereki, Bechkereky, Bekuskereki, Bekuskerequi, Pechbereky, Pechkereki, Pechkereky, Bochkerecki, Bolhkereki, Bechkereke, Bechekereke, Bechekereky, Beurquerel, Betschkerek, Weschekhargokh[8]), nije do kraja razjašnjeno. Istoričar, arhivar i počasni podžupan Torontalske županije Agošton Baranj u svom delu Povesnica Torontalske županije (mađ. Torontál vármegye hajdana) tvrdi da naziv Bečkerek potiče od imena plemena Pečenega, koji su naseljavali krajeve između planine Balkan i Dunava[9]. Istaknuti banatski medievista i zavičajni istoričar Jene Sentklarai pripisuje naziv mađarskom plemenu Beče i Gregor[10]. Turski putopisac Evlija Čelebija neozbiljno tumači ovaj naziv kao kovanicu dveju turskih reči “Beš” i “Telek”, što bi u prevodu značilo: “pet lubenica”[11][12].
Geografija – Položaj grada
Zrenjanin leži na 45 stepeni i 23 minuta severne geografske širine i 20 stepeni i 23 minuta istočne geografske dužine[13]. Zemljište na kom se grad nalazi blago je nagnuto od severne ka južnoj strani[14]. Najviša tačka na širem prostoru položaja grada nalazi se severozapadno od grada i iznosi 97 metara, a najniža je na njegovoj jugozapadnoj strani i iznosi 79 metara nadmorske visine[15].
Najbliža manja naseljena mesta su: Aradac, Ečka, Elemir, Mihajlovo i Klek/Zlatica (?). Od većih gradova u blizini su: Novi Bečej (45 km), Novi Sad (50 km), Kikinda i Pančevo (60 km), Beograd (80 km), Vršac (90 km) i Temišvar (100 km). (?)
Srednji vek (1333-1551)
Zrenjanin se prvi put spominje 1333. godine pod imenom Bečkerek, u spisku skupljača papske desetine čiji su sastavljači bili . U javnom diskursu često se navodi pogrešan podatak o 1326. godini kao prvom pomenu naselja Bečkerek, koji potiče iz pogrešno interpretiranog podatka navedenog u monografiji o Zrenjaninu iz 1966. godine (1326. godine se prvi put pominje Torontalska županija, čije je sedište grad bio)
U vreme kada se prvi put javlja u istorijskim izvorima, Bečkerek je bio selo u sastavu srednjovekovne Ugarske kraljevine, kojom je vladao Karlo Robert (1301-1342) iz dinastije Anžujaca. U ranom periodu svoje vladavine, dok su još trajale borbe za presto, Karlo Robert često je boravio u Banatu i bio gost svog velikaša i pristalice Imrea Bečeija. U borbi za presto Karlo Robert nastojao je da obezbedi pomoć pape, kom je zauzvrat dodelio pravo prikupljanja papskog desetka na svojoj teritoriji [20]. Prvi pomen Bečkereka govori o lokalnom svešteniku Janošu (Johanes), koji je u periodu od 1333. do 1335. godine platio papski desetak u iznosu od 25 groša i 62 banala.
Sledeće vesti o Bečkereku potiču iz četrdesetih godina 14. veka: 1342. godine je bečkerečki knez Dominik Vamoš sa još nekolicinom ljudi napao i opljačkao selo Sveti Đurađ (današnje Žitište), zbog čega je tamošnji knez podneo tužbu kongregaciji Torontalske županije[24][25][26]. Dve godine kasnije (1344), izvesni Janoš iz Bečkereka napao je sina i slugu svog imenjaka, kneza sela Čest(ereg), ranio ih i oteo im tri konja[27][28][29].
U blizini sela Bečkerek (prope villam Becskerek) je 1364. godine održana skupština (kongregacija) plemića Torontalske županije[30][31][32].
Nakon Kosovske bitke (1389), počinje izmena demografske strukture Bečkereka, čije su stanovništvo činili mahom Mađari. Sve više i više Srba počinje da se doseljava u krajeve severno od Save i Dunava, pa tako i Banat dobija znatan priliv srpskog življa. U Bečkereku 1398. godine boravi ugarski kralj Žigmund Luksemburški, koji je odatle poslao jedno pismo.
Popisi stanovništva
Demografski podaci za Veliki Bečkerek/Petrovgrad/Zrenjanin (od XVIII veka do danas):1717: 787 stanovnika
1763: 2 500 stanovnika[36]
1775: 4 653 stanovnika[37]
1797: 7 569 stanovnika[38]
1821: 11 335 stanovnika[39]
1827: 13 012 stanovnika
1835: 13 482 stanovnika[40]
1846: 16 616 stanovnika[41]
1857: 16 328 stanovnika[42]
1870: 19 666 stanovnika[43]
1880: 19 529 stanovnika[44]
1890: 21 934 stanovnika[45]
1900: 25 930 stanovnika
1910: 25 470 stanovnika[46]
1921: 27 298 stanovnika[47]
1931: 32 831 stanovnika[48]
1941: 37 080 stanovnika
1948: 33 775 stanovnika[49]
1953: 38 714 stanovnika[50]
1961: 49 020 stanovnika[51]
1971: 59 630 stanovnika
1981: 81 327 stanovnika
1991: 81 316 stanovnika
2002: 79 773 stanovnika
2011: 75 743 stanovnika
Kultura
Za početak kulturne istorije Zrenjanina uzima se 1514. godina, kada je bečkerečki kujundžija Petar Smederevac srebrom okovao jevanđelje koje se čuva u manastiru Krušedol.
Znameniti žitelji
Aleksandar Sandić (1836-1908), istoričar, književnik i prevodilac
Slavko Županski (1880-1959), advokat i vođa srpskog nacionalnog pokreta u Velikom Bečkereku krajem Prvog svetskog rata
Milivoj Moljac (1890-1972), apotekar, gradski većnik i sokolski starešina
Emil Gavrila (1861-1933), advokat, novinar, publicista i prvoborac srpskog nacionalnog pokreta u Južnoj Ugarskoj, veliki župan Torontalsko-tamiške županije i senator Kraljevine Jugoslavije
Milan Galić, fudbaler
Konstantin Daniel (1793 ili 1797-1873), slikar
Aleksandar Sekulić (1877-1942), slikar
Đorđe Radić, ekonomista i publicista
Rudolf Pajer fon Turn (1867-?), germanista i istoričar književnosti
Johan Hajnrih Šviker (1839-1902), istoričar, pedagog, publicista i političar
Janoš Rajner, advokat
Mihael Servo (1900-1941), narodni heroj
Vladimir Kolarov – Koča (1914-1941), pripadnik NOP-a
Sonja Marinković (?-?), pripadnik NOP-a
Ruža Šulman (1917-1941), pripadnik NOP-a
Deže Antalfi Žiroš (?-?), kompozitor
Radu Flora, romanista, pisac i prevodilac
Slobodan Bursać
Maja Ognjenović (1984), odbojkašica
Sanja Radišić (1984), glumica
Zvonimir Vujin (?), bokser
Milorad Stanulov (1952), veslač
Darko Nišavić (1952-200?), rvač
Emil Nikolić
Ivan Lenđer
Ivana Španović
Dejan Bodiroga
Nikola Grbić
Vladimir Grbić
Čedomir Popov
Vasilije Krestić
Bogumil Hrabak
Vladimir Ivić
Dejan Govedarica
Branimir Brstina
Todor Kuljić
Todor Manojlović
Željko Lučić
Žarko Čabarkapa
Olivera Kovačević
Johan Keks
Tivadar Vanjek
Izvor – zrikipedia.com
