Srpska pravoslavna crkva je najbrojnija verska zajednica u Zrenjaninu. Prema popisu iz 2011. godine, njeni vernici čine veliki procenat gradskog stanovništva i pripadaju Banatskoj eparhiji Srpske pravoslavne crkve, ustrojenoj 1931. godine.
Prvi pomeni i počeci
Početne vesti o Srpskoj pravoslavnoj crkvi u gradu potiču iz poznog Srednjeg veka, nakon što se prvi Srbi javljaju u gradu nakon Kosovske bitke. Ugarski kralj Žigmund Luksemburški dodelio je 1404. godine Bečkerek srpskom despotu Stefanu Lazareviću, da bi nakon njegove smrti ovo naselje prešlo u posed njegovog naslednika Đurđa Brankovića.
Jedan posredan podatak o Srpskoj pravoslavnoj crkvi potiče iz 1514. godine i govori o bečkerečkom kujundžiji Petru Smederevcu, koji je za potrebe manastira Krušedola okovao srebrom korice jednog jevanđelja; ova godina se uzima i za početak kulturne istorije Bečkereka[1][2].
Ustanak Srba u Banatu koji je izbio 1594. godine ugušen je nakon bitke kod Bečkereka, 10. jula.
XVII vek
Iz XVII veka potiče više vesti o Srpskoj pravoslavnoj crkvi, njenoj organizaciji i sveštenicima u Bečkereku. Pod turskom vlašću je Bečkerek bio sedište episkopije, budući da se u njemu pominje nekoliko lica sa tom titulom. Tako se 1609. godine pominje bečkerečki episkop Visarion[3][4]. U Bečkereku je 1626. godine boravio pećki patrijarh Pajsije Janjevac[5].
Iz XVII veka potiču srpski pravoslavni grobovi koji su otkriveni 1938. godine, prilikom kopanja temelja kuće Dragoljuba Nestorova na Vilzonovom trgu. Reč je o tri spomenika ispisana “predvukovskom ćirilicom”, koji su usnimljeni i publikovani u monografiji “Petrovgrad”[6], a par godina kasnije i u Glasniku Istorijskog društva u Novom Sadu[7]. Oni su na inicijativu Vukice Popović osamdesetih godina prošlog veka preneti u amfiteatar Narodnog muzeja Zrenjanin, gde se i danas nalaze[8]. Najstariji među njima potiče iz 1638. godine i pripadao je monahinji Jelisaveti (“Sija grobnica monahije Jelisavete”), dok su ostala dva iz druge polovine XVII veka: prvi govori o bečkerečkom protopopu Petru, koji je umro 1676. godine, a na drugoj, iz 1679. godine, spominje se neki Subota[9].
Iz druge polovine XVII veka ostali su očuvani spiskovi priložnika Pećke patrijaršije iz 1660. i 1666. godine, u kojima se spominje više sveštenih lica: 1660. godine u Bečkereku su zabeleženi sveštenici Damjan i Maksim, đakoni Veljko i Vuk, monahinja Pelagija i četiri lica sa titulom “hadži”[10]. Iste godine u Gradnulici, koja je bila zasebna opština i tek kasnije se spojila sa Bečkerekom, pominju se sveštenici Gavrilo, Ostoja i Zaharije, te monahinja Jelisaveta[11]. U Bečkereku se 1666. godine pominju protopop Petar, sveštenici Damjan, Hristofor i Stanko, đakon Vuk i monahinje Pelagija i Salomija, a u Gradnulici sveštenici Gavrilo i Zaharije, đakon Petar, kaluđer Meletije i monahinje Jelisaveta i Eufrosina[12].
Iz 17. veka potiču i vesti o manastiru koji se nalazio u Gradnulici, na mestu gde je danas Vavedenska crkva. Uspomena na ovaj manastir očuvala se u nazivu ulice u kojoj se jednim delom nalazi (“Manastirska”). U njemu je boravio prepodobni Rafailo Banatski, koji je prikupljao priloge za Pećku patrijaršiju, a koji je, prema nekim navodima, sahranjen u maloj kapeli pored Vavedenske crkve.
Krajem osamdesetih godina 17. veka pominje se još jedan bečkerečki episkop – Mihailo (1687)[13].
XVIII vek
XIX vek
XX vek
Od 2000. godine do danas
Hramovi
Crkve
Uspenska crkva
Vavedenska crkva
Ruska crkva
Ruska crkva u ulici Miroslava Tirše podignuta je 1925. godine od ruskih izbeglica i posvećena je svetom arhistratigu Mihajlu. Podignuta je na mestu gde se ranije nalazio zatvor “Munkač”[14].
Manastiri
Manastir Drenovac
Manastir Svete Melanije Rimljanke
Manastir Svete Melanije Rimljanke u Zrenjaninu najmlađi je manastir u Banatskoj eparhiji Srpske pravoslavne crkve. Njegov osnivač bio je episkop banatski dr Georgije Letić, koji je 9. maja 1935. godine, obeležavajući 30 godina episkopske i 40 godina svešteničke službe, doneo odluku o osnivanju ženskog manastira u Petrovgradu[15]. Ova odluka ušla je u zapisnik Eparhijskog saveta banatskog i glasila je:
“Povlačenjem granice između Jugoslavije i Rumunije ostao je Severni Banat bez manastira, pošto su manastiri Bezdin i Sveti Georgije ostali na teritoriji Kraljevine Rumunije. Narod u Severnom Banatu usled razvijene verske svesti želi da se osnuje manastir u tom kraju, pošto su manastiri u Južnom Banatu, Mesić i Vojlovica udaljeni od opština Severnog Banata 100-120 km. U Petrovgradu postojao je nekada manastir i nova potreba zahteva da se obnovi u tom mestu manastir. Kako Eparhija banatska nema ženskog manastira, potrebno je da se u Petrovgradu osnuje ženski manastir koji bi otvorio i ženski internat za žensku omladinu i bio bi utočište siročadi i napuštenih staraca. U tu svrhu osnovao sam fond od din. 150 000 u obveznicama Ratne štete, kupio sam 1 kat. k. zemljišta na tzv. Vodici i materijal u vrednosti oko 15-30.000 din. Hrišćanske zajednice skupljaju stalno priloge u ovu svrhu. Ovu ustanovu želimo da ostvarimo posle navršenih 30 g. episkopske i 40 g. svešteničke službe. Rešenje: Savet sa zahvalnošću uzima na znanje akt Episkopa banatskog o osnivanju ženskog manastira u Petrovgradu i rešava da se na osnovu čl. 28 Ustava srpske pravoslavne crkve ishodi dozvola od Svetog Arhijereskog Sabora”[16].
Groblja i kapele
U Zrenjaninu postoje tri pravoslavna groblja: Tomaševačko, Temišvarsko i Gradnuličko.
Tomaševačko groblje prostire se u vidu pravougaonika između Beogradske ulice i ulica Ive Vojnovića i Dositeja Obradovića, na površini od 7 katastarskih jutara i 296 kvadratnih hvati[17]. Kapela na groblju je zadužbina ugledne velikobečkerečke porodice Pira.
Temišvarsko groblje nalazi se u Miletićevoj ulici, na površini od 3 katastarska jutra[18]. Kapela je zadužbina porodice Mošorinski.
Gradnuličko groblje prostire se izmeđ ulica Cara Dušana, Grobljanske, Cara Lazara i Resavske ulice, na površini od 6 katastarskih jutara i 826 kvadratnih hvati[19].
Izvor – zrikipedia.com
